पुष्पदंत विरचित
शिवमहिम्न स्तोत्राचा मराठी समश्लोकी अनुवाद
(० हा श्लोक
शार्दुलविक्रीडितात आहे, १ ते २९ श्लोक शिखरिणी वृत्तात आहेत, अक्षरे-१७, यती-६,११)
मराठी अनुवादः नरेंद्र
गोळे २०२४०३०८ महाशिवरात्र)
० |
वन्दे देव उमापतिं सुरगुरूं वन्दे जगत्कारणम् |
वंदू देव
उमापती सुरगुरू वंदू जगत्कारणा वंदू सर्पसराधरा
मृगधरा वंदू पशूंचा पती वंदू
सूर्यशशांक नेत्रि धरत्या वंदू मुकुंदप्रिया वंदू
भक्तजनाश्रया वरद या वंदू शिवा शंकरा |
१ |
महिम्नः पारं ते परमविदुषो यद्यसदृशी |
तुझा
ज्ञात्यांनाही गवसत नसे पार म्हणता स्तुती
ब्रम्हादींची उचित न ठरे ज्ञान नसता मला वाटे
गावे अवगत जसे स्तोत्र तव ते शिवा
स्वीकारावे हृदगतच माझे सरस हे |
२ |
अतीतः पंथानं तव च महिमा वाङ्मनसयोः |
मनाने
वाचेने कथुन महिमा ना सरतसे श्रुती
नाही, नाही, विवरण असे देत असते परी
साकाराचे किति गुण कथू लोक म्हणती मनाला
वाचेला न कळत परी चित्र रचती |
३ |
मधुस्फीता वाचः परमममृतं निर्मितवतः |
कशी वाणी
केली सुरस अति तू निर्मित अशी तुला
ब्रम्हा किंवा सुरगुरुस्तुतीही न रिझवी नसो
आश्चर्याचे, तरि करत मी वर्णन तुझे शिवा माझी
बुद्धी गुणकथन पुण्यात रमते |
४ |
तवैश्वर्यं यत्तज्जगदुदयरक्षाप्रलयकृत् |
जगाची
उत्पत्ती, स्थिति, विलय देवा घडवसी तुझे हे
ऐश्वर्य, सत-रज-तमा दे परिणती मनोहारी
भासे वरद तव हे रूप बरवे न रूपा
जाणूनी, जड जन पहा क्षोभ करती |
५ |
किमीहः किंकायः स खलु किमुपायस्त्रिभुवनं |
निराकाराने
हे जगत सगळे काय घडले तया आधाराला
सृजन कसले साधन ठरे तुझे हे
ऐश्वर्य न कळत असे लोक सगळे कुतर्कांनी
होती मुखर, करण्या मोहित मते |
६ |
अजन्मानो लोकाः किमवयववन्तोऽपि जगतां |
न का
ईशावीणा जग घडवणे संभव असे न का
आधाराची गरजच तया भासत असे कुतर्काने
ऐशा कलुषितच ज्यांचे मन अती तुझ्या
लीलांनाही बघुन न असे मान्य म्हणती |
७ |
त्रयी साङ्ख्यं योगः पशुपतिमतं वैष्णवमिति |
असो
सांख्यांचेही, शिवमत व विष्णूप्रिय जरी अशा
मंतव्यांना हितकर असे मार्ग मिळती रुची
वैविध्याने अवघड, सुधे पंथ धरती परी सार्यांनाही,
तव वरच वाटे परिणती |
८ |
महोक्षः खट्वाङ्गं परशुरजिनं भस्म फणिनः |
कपाली, संपत्ती,
परशु, जिन, सर्पादि, भस्मे तुझ्या
संसाराचा रथ फिरत त्यांचेसह असे सुरांना
लाभे श्री, लव उचलिता तूच भुवई कळे ज्याला
त्याला, विषय सगळे ना भ्रमवती |
९ |
ध्रुवं कश्चित सर्वं सकलमपरस्त्वध्रुवमिदं |
जगा काही
नाशी, म्हणत अविनाशी जग कुणी विचारांचा ऐशा
असत सगळा गोंधळ जगी तरीही
पाहोनी जग स्तिमित लीलेत तुझिया स्तुती
वाचेने ही, उगंच नच वाचाळपण हे |
१० |
तवैश्वर्यं यत्नाद् यदुपरि विरिञ्चिर्हरिरधः |
तुला ब्रम्हाविष्णू
हुडकत वरी आणिक तळी तिथे नाही
नाही म्हणत मग झाले चकितही तुझ्या
ऐश्वर्याने स्तिमित करती कौतुक तुझे शिवा
भक्तीश्रद्धा धरुन मिळसी निश्चितपणे |
११ |
अयत्नादासाद्य त्रिभुवनमवैरव्यतिकरं |
तया
लंकेशाचे स्फुरण सरल्यावीण सहजी जरा ना
झुंझूनी पदरि पडले विश्वच तया शिरोपद्मांची
जो चरणि रचुनी रास, भजतो तयाला
दुस्साध्य शिव न जगती ठेवत गती |
१२ |
अमुष्य त्वत्सेवासमधिगतसारं भुजवनं |
अशा
लंकेशाने न स्मरत कृपा धीर करुनी बळाने
कैलासा हलवुन तुला नेऊ म्हटले तवा
पाताळाचे तळि सहज त्याला दडपले तिथेही
मोहाने तववरकृपे, तो न बधला |
१३ |
यदृद्धिं सुत्राम्णो वरद परमोच्चैरपि सतीं |
तुझ्या
आशीर्वादे अधिपति असा बाण सजला तिन्ही लोकी
त्याने जय मिळवुनी राज्य रचले तुझ्या ठायी
श्रद्धा असुन मनु पूजा तव करे तया नाही
नाही अवनति मुळी ठाउक असे |
१४ |
अकाण्डब्रह्माण्डक्षयचकितदेवासुरकृपा |
जवा
ब्रम्हांडाचा क्षय समिप देवासुर जगा त्रिनेत्राने
विश्वा अभय दिधले प्राशुन विषा तये नीळ्या
कंठा मिरवत असे शंकर सदा जगाला तो
वाटे खरच जगदुद्धार करता |
१५ |
असिद्धार्था नैव क्वचिदपि सदेवासुरनरे |
जयाला
पाहोनी तुज वगळता देव सगळे असो वा
दैत्यादी मनुज अवघे विद्ध असती अशा
कंदर्पाला दहन करुनी सिद्ध करसी कधीही
श्रेष्ठांना दुखवुन नसे श्रेय जगती |
१६ |
मही पादाघाताद् व्रजति सहसा संशयपदं |
तुझ्या पादाघाते थरथरत पृथ्वी थिरकता |
१७ |
वियद्व्यापी तारागणगुणितफेनोद्गमरुचिः |
जगाला
द्वीपाचे रुप मिळत धारेतच जिच्या अशा
गंगेलाही अवतरत माथ्यावर तुझ्या मिळे
बिंदू जागा, बघुन तव देवा मिति कळे |
१८ |
रथः क्षोणी यन्ता शतधृतिरगेन्द्रो धनुरथो |
धरेला
चंद्रार्का करुन विधि चाके निघतसे धनुष्या
मेरूच्या हरिस शर योजे, शिव वधे असा काही
मोठा त्रिपुर नव्हता थोर वधण्या तरी शंभोची ही
उमजत नसे काय किमया |
१९ |
हरिस्ते साहस्रं कमलबलिमाधाय पदयोः |
हरी देई
डोळा कमलसहस्रा पूर्ण करण्या जगा
रक्षायाला त्रिपुरहर वृत्तीच धजते |
२० |
क्रतौ सुप्ते जाग्रत्त्वमसि फलयोगे क्रतुमतां |
परीत्यागाला
बा सहज फळ लाभो म्हणुन तू |
२१ |
क्रियादक्षो दक्षः क्रतुपतिरधीशस्तनुभृता- |
जरी होता
दक्ष यजनकरता तज्ञ अगदी ऋषींच्या
साह्याने सुरगणसहाय्ये यजत तो तरी
विध्वंसूनी यजन सगळे सिद्ध करसी विनाश्रद्धा,
कर्त्या, यजनहि मुळी साधत नसे |
२२ |
प्रजानाथं नाथ प्रसभमभिकं स्वां दुहितरं |
प्रजेचाही स्वामी
भुलुन पद मोहात पडला मुलीच्याही
मागे फिरत वनि व्याधास दिसला शिवा वेधूनी
त्या भयचकित केले तूच जगती स्थिती ती
आकाशी मिरवत मृगा होऊन विधी |
२३ |
स्वलावण्याशंसा धृतधनुषमह्नाय तृणवत् |
स्वसौंदर्यगर्वे
मदन सजला युद्ध करण्या तया पाहूनी
त्वा त्वरित वधिले भस्म उरण्या उमेला
मोहूनी शिव वसवि अंगात अरध्या असे नाही,
त्याचेवरचि युवती मुग्ध असती |
२४ |
श्मशानेष्वाक्रीडा स्मरहर पिशाचाः सहचराः |
स्मशानीची
क्रीडा, स्मरहर पिशाच्चे सहचरे चिताभस्मालेपासहित
नरमुंडे तव गळा अशूभाची
शीले तव असत नावात सगळ्या तरीही
मानाने शुभकर असा तूच अससी |
२५ |
मनः प्रत्यकचित्ते सविधमवधायात्तमरुतः |
जरी
प्राणायामे विधिवत तुझा ध्यास धरुनी यशाच्या
आनंदे स्फुरित अश्रु गाळीत जगी तुला
पाहोनीही अनुभवत सौख्यामृतमयी अशा
सर्वांचे ईप्सितचहि शिवा काय नससी |
२६ |
त्वमर्कस्त्वं सोमस्त्वमसि पवनस्त्वं हुतवह- |
शिवा सूर्य,
चंद्र, पवन, अनली, तूच अससी जले तू,
आकाशी, अवनिभरही, तूच गमसी असे छोटे
मोठे, विवरण तुझे, नांदत इथे जिथे तू
नाही ते, स्थळ नच अम्हा ज्ञात असते |
२७ |
त्रयीं तिस्रो वृत्तीस्त्रिभुवनमथो त्रीनपि सुरा- |
तिन्ही वेदं, वृत्ती, भुवनत्रय, ते देव तिनही |
२८ |
भवः शर्वो रुद्रः पशुपतिरथोग्रः सहमहा |
तुला रुद्रा,
शर्वा, भव वदत, तू ऊग्र अतिची महादेवा,
भीमा, पशुपति, असे लोक म्हणती तुझ्यातूनी
सारे निगम जणु संचार करती अशा शंभो
माझे नमन तव ठायी रुजु असो |
२९ |
नमो नेदिष्ठाय प्रियदव दविष्ठाय च नमः |
नमू या
प्रीयाला विजनवनप्रीयास नमु या |
३० |
बहलरजसे विश्वोत्पत्तौ भवाय नमो नमः |
जग रजरसे,
साकारीसी, तुला नमु या भवा तम गुण कृते,
संहारीसी, तुला नमु या हरा सत गुण रुपे,
सांभाळीसी, तुला नमु या मृडा अससि तरिहि,
निर्गुणी तू, तुला नमु या शिवा (हरिणीः १७-
न स म र स लगा, यतीः ६,४,७) |
३१ |
कृशपरिणतिचेतः क्लेशवश्यं क्व चेदं |
जडतर मन
माझे, पार शोधी गुणांचा कुठवर शिव
सीमा, ठाव घे मी भवाचा परि चकित
मनाला थांग नाही कळाला वरद चरणि
वाहू वाक्यपुष्पे तयाला (मालिनीः
१५- न न म य य, ८,७) |
३२ |
असितगिरिसमं स्यात् कज्जलं सिन्धुपात्रे |
करुन दउत
सिंधू,
मेरुच्या तुल्य शाई करुन
सुरतरूची लेखणी, पत्र भू ही सरस्वति
लिहि स्तोत्रे, सारखी सर्वकाळ स्तवन तरि न
शंभो संपते, तू अकाल (मालिनी) |
३३ |
असुरसुरमुनीन्द्रैरर्चितस्येन्दुमौले- |
सुर असुर
मुनींनी अर्चिला चंद्रमौली लिहित गुण
महीमा निर्गुणी विश्वव्यापी निरुपण
गणमुख्ये पुष्पदन्ते रचीले सुरस कथन
केले दीर्घ आवर्तनांते (मालिनी) |
३४ |
अहरहरनवद्यं धूर्जटेः स्तोत्रमेतत |
स्मरत
स्तवनरूपे जो जटाशंकराला स्वच्छ मन
करुनी जो भजे शंभु त्याला समजति
शिवलोकी रुद्रतुल्य, इथेही सधन, सपुत,
दीर्घायू सुकीर्तीत होई (मालिनी) |
३५ |
महेशान्नापरो देवो महिम्नो नापरा स्तुतिः |
महेशापरी
देव, महिम्नापरी नसे स्तुती शिवासम नसे
मंत्र, नचतत्त्व गुरूपरी (अनुष्टुप्) |
३६ |
दीक्षा दानं तपस्तीर्थं ज्ञानं यागादिकाः क्रियाः |
दीक्षा,
दान, तप, तीर्थ, ज्ञान, याग करूनही महिम्नपाठे
जे लाभे, ते न सोळा कळी मिळे (अनुष्टुप्) |
३७ |
कुसुमदशननामा सर्वगन्धर्वराजः |
कुसुमदशन
राजा थोर गंधर्वराज शशि शिखरि
धरी त्या, दास तो ईश्वराचा गतमहिम
जहाला, ईश्वरी कोप होता गुणकथन
शिवाचे तोच निर्मून गेला] (मालिनी) |
३८ |
सुरगुरुमभिपूज्य स्वर्गमोक्षैकहेतुं |
सुरगुरूमुनिपूज्य
स्वर्ग मोक्षास मार्ग पठण करि
स्वभावे हात जोडून रोज कुसुमदशन
स्तोत्र किन्नरां गानयोग्य वसत
शिवसमीपे, तो सदा दीर्घकाळ (मालिनी) |
३९ |
आसमाप्तमिदं स्तोत्रं पुण्यं गन्धर्वभाषितम् |
समाप्त
होतसे स्तोत्र गंधर्वरचिले असे अनुपम
मनोहारी पवित्र ईश वर्णन (अनुष्टुप्) |
४० |
इत्येषा वाङ्मयी पूजा श्रीमच्छङ्करपादयोः |
असो
ही वाङ्मयी पूजा शंकराचरणी रुजू |
४१ |
तव तत्त्वं न जानामि कीदृशोऽसि महेश्वर |
तुझे तत्त्व
न जाणे मी, कसा तू असशी शिवा जसा तू असशी
देवा, तशा तुज मी वंदितो (अनुष्टुप्) |
४२ |
एककालं द्विकालं वा त्रिकालं यः पठेन्नरः |
एकवार
द्विवारं वा, त्रिवार म्हणता नर सर्वपाप
हरूनीया, शिवलोकी सुखे वसे (अनुष्टुप्) |
४३ |
श्री पुष्पदन्तमुखपङ्कजनिर्गतेन |
श्री पुष्पदन्तरचिता स्तुति ही शिवाची |
४४ |
॥ इति श्री पुष्पदन्तविरचितं |
॥ पुष्पदंत
विरचित शिवमहिम्न
स्तोत्र समाप्त ॥ |